Sis
Sis (Սիս, Сис), has been renamed Kozan by Turkey. It was once the seat of the Catholicos of the Great House of Cilicia. During the Armenian Genocide, all of the Armenians were deported, and the Turkish government took the property. All of the structures were completely destroyed. Also historically known as Assis (Ասսիս), Assisum (Ասսիսում), Gozan (Կոզան), Gomnat (Կոմնաթ), Hisn Sisiya (Հիսն Սիսիյա), Sepasdoz (Սեբաստոզ), Sisa (Սիսա), Sisan (Սիսան), Sisia (Սիսիա), Sisiye (Սիսիյե), Sisin (Սիսին), Sision Gasdron (Սիսիոն Կաստրոն), Sisuan (Սիսուան), Kozan (Քոզան), Ossis (Օոսսիս).
Sis was a city below a fort, in the plains of Cilicia, in the state of Adana, province of Kozan, on the shores of Sis river, on the NE slopes of Sis mountain, at an average elevation of 290 meters. (Գյուղաքաղաք, բերդաքաղաք , քաղաք Դաշտային Կիլիկիայում, Ադանայի նահ-ի Քոզանի գավ-ում, Սսի գետի ու նրա Անցմնցուկ վտակի ափին, Սիս լ-ան հս-արլ զառիվայր ու ապառաժաոտ լանջին, 290 մ միջին րարձր վրա:) Ք-ի ղիսաց տարեծվում են Դաշտային Կիլիկիայի ըն դարձակ ու բարեբեր դաշտեբը՝ նարնջի, կիտրոնի, նշենու, ձիթապտղի, խաղողի և այլ պտւուղների, տեսակ-տեսակ բանջարեղենի ճոխ ու զեղեցիկ այգիներավ ու բրնձի ցանքատարածություններով: Ս հիշատսւկվում է հնագույն ժամանակներից: Ոմանք այն նույնացնում են Կիկերոնի հիշատակած (1-ին դ մ.թ.ա.) Պինդենիսոս բերդի, ոմանք՝ Փլավիաս կամ Փլավիոպօլիս և Բրիելիկ ք-ների հետ:
Անունը սեմական ծագում ունի և արամեերենում նշանակում է «քահանա, կրոնավորների բնակատեղի»: Հնագույն ժամանակներում Ս ենթարկվում էր Հռոմին, ապա Բյուզանդիային: 5-6-րդ դդ այն հաճախ հիշատակվում է հռոմեական և բյուզանդական աղբյուրներում: 8-րդ դ սկզբներին Ս նվաճել են արաբները: Այդ ժամանակտշրջանի մասին գրող արաբ հեղինակները վկայում են, որ Ս-ի բնակչության մեծ մասը հայեր էին: 11-րդ դ կեսերից Մեծ Հայքից Կիլիկիա գաղթած հայերը երկրամսաի և ք-ի ու նրա շրջակայքի էթնիկական պատկերը վերջնականապես փոխեցին՝ հօզուտ իրենց: Ս-ի վերելքը սկսվում է հենց այդ ժամանակներից, երբ հայկական ֆեոդալական իշխանությունների հզորացման շնորհիվ 1198 թ սաեղծվեց Կիլիկիայի հայկական թագավոբրությունը:
Ք ստրատեգիական աեսակետից հարմարավետ դիրք ուներ, գտնվելու ծովափից հեռու՝ ավելի ապահով էր: Նրա տնտեսական ու մշակութային կյանքի զարգացմանը նպաստում էին ք-ով անցնող գլխավոր առևտրական ճանապարհները: 12-րդ դ. կեսերից Ս Կիլրկիայի հայկական Ռուբինյան իշխանության կենտրոնն էր, իսկ Լևոն Բ-ի ժամանակ (1198-1219)՝ հայոց բագավորության մայրաքաղաքը: Այդ ժամանակ ք շրջապաավեց ամրակուռ պարիսպներով, կառուցվեցին արքունի պալաատը, կրոնական ու հասարակական շենքերը: Ս ավելի գեղեցկացավ ու կառուցապատվեց Հեթում Ա-ի թագավորության տարիներին (1226-1270) ու նրա հաջորդների ժամանակ: Հեթումի ժամանսւկ կառուցված աչքի ընկնող շենքերից էին թագավորական նոր ապարանքը՝ Դարպաս անունով, որի համար օգաագործվել են սրբատաշ քարեր և սև մարմար:
Near Sis, on the սրածայր ու անմատչելի Sis Mountain was found Sis' հզոր ու ամրակուռ fortress, built by Armenians, whose սլացիկ towers, բուրգերը, դիտանոցներն ու հաստահեղույս ատամնավոր պարիսպները ք-ի անվաանգության հուսալի երաշխիքն էին: Ս նաև խոշոր կրոնական կենտրոն էր, Կիլիկիայի կամ Սսի համահայ կական կաթողիկոսության նստավայրը: 1441 թ կթաթողիկոսությունը Էջմիածին տեղավտխվելուց հետո Ս մընաց որպես Կիլիկիայի հայոց կաթաղիկոսի նստւսվայր: Այստեղ հաճախ գումարված եկեղեցական ժո ղովները ընդունում էին կարևորագույն որոշումներ, որոնք ունեին համահայկական նշանակություն: Ք-ում տարբեր ժամանակներում կառուցվել են մեկուկես տասնյակի չափ եկեղեցիներ՝ ս Աթանագինե, ս Աստվածածին, ս Գրիգոր Լասավորիչ, ս էջմիածին, ս Հակոբ, ս Հոգի, ս Հռիփփսիմե, ս Մարինե, ս Նիկողայոս, ս Նշան, Պաղոս-Պեարոս, ս Սարգիս, ս Սիմեոն, ս Սոփի, ս Ստեփանոս: Ս Ստեփանոս եկեղեցում է թաղված Լևոն Բ-ն: Եկեղեցիների վրա թողնված էին կառուցման կամ վերանորոզման մասին արձանագրություններ, պաակերաքանդակներ և զարդանախշեր: Ս–ում կային նաև ասորական, հունական, խաչակիրների, ճենովացի ների ու վենետիկցինեյփ եկեղեցիներ: 13-րդ դ Ս-ում էր նստում նաև ասորիների կաթաղիկոսը: Ք-ի շրջակայքում նույնպես կային հայկական և ասորական վանքեր ու եկեղեցիներ: Ս-ի կրոնական հսատատութ յունները նաև գիտության ու հայ գրչության կենարոններն էին: Ք ուներ նաև մայրաքա ղաքին վայել բարձրագույն դպրոցներ, որսնց մեջ մեծ հռչակ էր ձեռք րերել Ներսես Լամբրոնացու համալսարանը, որտեղ կրթություն են ստացել հայ գիտության ու մատենագրության անվանի գործիչներ Մխիթար Գոշը, Կիրակոս Գանձակեցին, Վարղան Արևելցին (13-րդ դ) և ուրիշներ: Հովհաննես Երզնկացու վկայայությամբ` Ս-ում գործում էր նաև բժշկական համալսարան: Ս ուներ հարուստ ու բազմալեզու գրքերի մատենադարաններ: Այստեղ ստեղծվում և արտագրվում էին գիտության տարբեր ճյուղերին վերաբերող բազմաթիվ ձեռագրեր, որոնցից շուրջ մեկուկես տասնյակ օրինակ պահպանվել է:
Հասարակական-բարեգործական հաստատություններից հայտնի էր Սսի հիվանղանոցը, որը հիմնվել էր Զաբել թագուհու նախաձեռնությամբ՝ 1241 թ: Ինքը՝ թագուհին, հիվանդանոցի առաջին գթուսյան քույրերից էր: Ս-ում հաճախ տեղի էին ունենամ աշխարհիկ ու կրոնական արարողություններ, հանդեսներ, թագադրություններ, ընդունվում օտարերկրյա դեսպաններ. հրավիրվում եկեղեցական ժողովներ, հսատատվում կարևորագայն որոշումներ: 13-րղ դ, քանի դեռ Կիլիկիայի հայկական թագավոլտւթյունը ուժեղ և հզոր էր, օտար նվտճողների արշավւսնքների և երկրաշարժերի հետևանքով ք-ում տեղի ունեցած ավերմունքները արագորեն՜ վերականգնվում էին: 14-րդ դ, սակայն, քաղաքական իրադրությունները արագորեն բարդանում են, և Կիփկիայի հայկական թագավորությունը չի կարողանում դիմագրավել Եգիպտոսի սուլթանության հզոր ռւժերին: 1375 թ սուլթան մելիք Աշրաֆի զորքերը ներխուժելով Կիլիկիա՝ պաշարում են Ս: Եվ թեև բնակիչները՝ մեծ թե փոքր, կին թե տղամարդ, հերուսաբար կռվում էին թշնամու հրոսակների ղեմ, քաղաքը փրկել չկարողացան: 1375 թ գարնանը Ս զրավվեց թշնամու կողմից և ավերվեց ու կողոպտվեց: Այդ պահից դադարեց գոյություն ռւնենալուց Կիլիկիայի հայկա կան թագավորությունը: Համատարած կոտորածներից փրկվածներից շաաերը Լևոն 5-րդ թագավորի ե ուրիշ մեծամեծների հետ գերևարվեցին և տարվեցին Եգիպտոս: Այնուհետև մի երկար ժամանակ Ս անընդհատ ասպատակում ա կողոպտում էին թուրքմենական ցեղերը: 1487 թ ք գրավեցին օսմանցի թուրքերը:
Թագավորության անկումից հեստ, օտարների տիրապետության տակ, Ս-ի հայերը ինչ-որ ձևով կարողանում էին պահպանել ք-ի կառւսվարման իրավունքները: Մինչև 1915-18 թթ Ս-ում ապրում էին շուրջ 10000 հայեր, որոնք զբաղվում էին երկրագործությամբ, արհեստներով| ու առևտրով: Ունեին 6 գործող եկեղեցի, 5 դպրոց: Այստեղ Կիյիկիայի կաթողիկոսա րանին կից 19-րդ դ կեսերից գործում էր նաև Ժառանգավորաց վարժարանը: Ս-ի հայերը մեծապես տուժեցին 1909 թ կոտորածներից, իսկ 1915-18 թթ զանգվածաբար ոչնչւսցվեցին կամ տարագրվեցին թուրք ջարդարարների կողմից: 1920 թ մայիսի 30-ի թուրք–ֆրանսիական զինադադարով Ս թուրքերին հանձնելուց հետո, հայերի վերջին բեկորները թողեցին իրենց հայրենիքը և արտագաղթեցին: Այսօր ք-ի երբեմնի փառքը հիշեցնում են Հեթում Ա-ի ապարանքի, բերդի պարիսպների, աշտարակների, թագավորական սենյակի ու եկեղեցիների վշտաբեկ փլատակները: Ս-ում են ծնվել երաժիշտ ,խազագետ Գրիզոր Խուլը (12-րդ դ), մատենագիր, եկեղեցական ու քաղաքական գործիչ Ներսես Պալիանեցին (13-14-րդ դդ), գրող Գրիգոր Կյուլյանը (1912-1974), Նյա Յորքի ԳԱ անդամ, ՀՀ ԳԱ արտասահմանյան անդամ, կենսաքիմիկոս և հասարակական գործիչ Մանասե Սևակը (Կարագյոզյան) (1897– 1967) և ուրիշներ:
Armenian Church Seeks Headquarters’ Return
By RICK GLADSTONE, APRIL 28, 2015
Lawyers for the Armenian Church said Tuesday that they had filed a lawsuit with Turkey’s highest court seeking a return of the church’s headquarters, a sacred site in the south-central city of Kozan confiscated by the Ottoman authorities in 1915 as part of their broad repression of the Armenian Christian minority. About 1.5 million Armenians were killed during that era in what is now widely regarded as a genocide. The lawsuit, brought in the Constitutional Court of Turkey, is an unprecedented effort by the Armenian Church to use the Turkish legal system to recover property seized 100 years ago, said Payam Akhavan, a former prosecutor at The Hague and the church’s lead international counsel in the case. The suit, filed Monday, came a few days after Armenia officially commemorated the centennial of the genocide.
A version of this brief appears in print on April 29, 2015, on page A11 of the New York edition with the headline: Turkey: Armenian Church Seeks Headquarters’ Return.
New York Times
Correction: April 29, 2015
An earlier version of a summary with this article misidentified the party who repressed the Armenian Chrisitan minority in Turkey. It was the Ottoman authorities in the early 20th century, not the lawyers filing the suit or the Armenian Church.
| This article contains text from a source with a copyright. Please help us by extracting the factual information and eliminating the rest in order to keep the site in accordance to fair use standards, or by obtaining permission for reuse on this site.. |
Armenian Church Leader Speaks on Suit to Reclaim Seized Property
By RICK GLADSTONE MAY 18, 2015
A lawsuit in Turkey filed by the Armenian Church to recover its ancient headquarters, seized a century ago during the Armenian genocide, is the “first legal step” of a goal to reclaim all Armenian property seized by the Turks, a worldwide leader of the church said Monday.
The leader, Aram I, Catholicos of the Holy See of Cilicia, also said that if the Turkish legal authorities rejected the lawsuit, it would “deepen the divide” between Turkey and the 10-million-member Armenian diaspora.
Aram I spoke in an interview at The New York Times while on a visit to diaspora communities in the Northeast after having participated in genocide centennial events in Washington.
He is a leading advocate of the effort to increase global recognition of the 1915-23 killings of 1.5 million Armenians by Ottoman Turks as a genocide, a description embraced by Pope Francis, the European Parliament and legislatures of more than 20 nations but angrily rejected by Turkey’s government, which calls it a distortion of history.
Legislatures of many American states also have called the killings a genocide. The White House has yet to do so, but Aram I said, “I am sure President Obama, in his heart, knows that this was genocide.”
On April 27, lawyers for the church filed a suit with the Constitutional Court of Turkey asserting that the headquarters of the Catholicosate in Sis, part of the Kozan district in southern Turkey’s Adana Province, was wrongly seized and should be returned.
The headquarters, which dates to 1293 and included a cathedral and monastery, was once the epicenter of Armenian Christian life. It was among the tens of thousands of Armenian properties commandeered and plundered during the last days of the Ottoman Empire and the scattering of Armenian survivors. The headquarters was re-established in 1930, in Antelias, Lebanon.
Aram I, who at 68 is the first Lebanese-born leader of the Catholicosate of Cilicia, said he had decided to proceed with a lawsuit after having consulted with 30 legal experts, including some from Turkey. While the church’s efforts to achieve an international acknowledgment of the genocide were important, “after 100 years, I thought it was high time that we put the emphasis on reparation,” he said.
“This is the headquarters of the church,” he said. “This is the first legal step. That will be followed by our claim to return all the churches, the monasteries, the church-related properties and, finally, the individual properties. We should move step by step.”
There has been, as yet, no response by the Constitutional Court to the suit, and the Armenian Church leader speculated that its judges may be ignoring it. But the mayor of Kozan, Musa Ozturk, signaled within days of the suit that the church would have a fight on its hands.
“Not even an iota of land is to be handed over to anyone,” Mr. Ozturk said in remarks quoted by Turkish news media. The mayor said the church had no proof of ownership.
Aram I acknowledged that the church did not have deeds, but said he considered that level of proof to be absurd considering the obvious nature of the properties. “The ownership is clear,” he said. “They are Armenian. Nobody can question the ownership or identity or history of those properties.”
The church’s lead international lawyer in the suit, Payam Akhavan, a McGill University professor and legal expert on genocide issues, said in a recent telephone interview that he planned to take the case to the European Court of Human Rights if the Turkish court rejects it. Under the European convention on human rights, all domestic remedies must be exhausted before such a case could be heard.
Mr. Akhavan said the lawsuit had been carefully framed to avoid antagonizing the Turkish authorities over the genocide issue. “We have a property claim,” he said. “We’re not asking for recognition of the Armenian genocide. We have a very pragmatic claim.”
Aram I said he had never been able to visit the ancient headquarters and feared that the local authorities had made efforts to erase its Armenian identity. He also expressed impatience with a view that the church’s confrontational stance, as seen in the lawsuit, is inconsistent with the principle of forgiveness, a basic Christian value.
“Forgiveness comes when there is confession, repentance, acceptance of sin,” he said. “Reconciliation is part of our human faith and values, but first of all, Turkey must reconcile with its own past.”
A version of this article appears in print on May 19, 2015, on page A8 of the New York edition with the headline: Armenian Church Leader Speaks on Suit to Reclaim Seized Property
| This article contains text from a source with a copyright. Please help us by extracting the factual information and eliminating the rest in order to keep the site in accordance to fair use standards, or by obtaining permission for reuse on this site.. |
Armenians of Sis
Armenians who were born or who have lived in Sis:
Armenians who's ancestors are from Sis: