Մարդին

Մարդին, (Мардин, Mardin), Մարդա, Մարդե, Մարդե բեոդ, Մարդես, Մարդիս, Մարտին, Մերդին, Մերթին, Մերիտ, Մերտ, Մերտին—Քաղաք, բերդաքաղաք Արմ Հայաստանում, Դիարբեքիրի նահ–ի Մարդինի գավ-ում, վերջինիս վարչական կենտրոնը: Վերին (Հայոց) Միջագետքի հին բք-ներից էր՝ Եդեսիա և Մծբին ք-ների միջև, բարձր և ապառաժոտ լ–ան զառիվայր լանջին : Շրջապատված էր հաստ պարիսպներով և աշտարակներով: Հր–ից շրջապատված էր լ-ան վեմերով: Տները շինված էին լ-ան դարավանդների վրա: Ջուրն աղի էր, խմում էին անձրևաջուր: Օդը առողջարար: Օսմանյան տիրապետության շրջ-ում կոչվել է նաև Մերդին: 19-րդ դ սկզբներին ուներ 1000 տ, դ–ի վերջին` մոտ 20000 բնակիչ, որից 7230 հայեր, 1914 թ՝ 25000 բնակիչ, որից 1500 հայեր, մնացածը՝ թուրքեր, ասորիներ, քրդեր, արաբներ և այլք: Հայերն զբաղվում էին արհեստներով (հատկապես պղնձագործությամբ) և առևտրով: Ք—ի շրջակայքում մշակում էին բամբակ, իսկ ք—ում սրանից պատրաստում էին բեհեզ և այլ գործվածքներ: Ուներ երկու եկեղեցի, մզկիթներ, դպրոց: Հայկական եկեղեցին եպիսկոպոսանիստ էր: Այստեղ կային հրապարակներ, բաղնիքներ, իջևանատներ, ջրհորներ: Հնում ավելի բազմամարդ և շենք էր: Հիշատակված է հայ միջնադարյան աղբյուրներում: Պահպանվել են մի շարք հնություններ, որոնց թվում Մ—ի անառիկ բերդր` իր աշտարակ դիտարանով, որր գտնվում էր լ–ան վրա և ուներ ք—ին կապող արհեստական սանդղավոր ճանապարհ: Վերևում՝ բերդի ներսում, կային ցանքատարածություն և աղբյուր: Բերդապահների թիվը 19-րդ դ սկըզբին հասնում Էր 500-ի: Ք—ից դուրս կար մենաստան: Քյաթիբ Չելեբին այստեղ, լ–ան վրա «ապակու հանքեր» է տեղադրում: 1915 թ Մ-ից տարագրվել է 4663 հայ, իսկ ք-ի մոտ գտնվող Ռաս էլ Այն (Րասուլ Այն) փոքրիկ բնակավայրում թուրքերը դաժանորեն կոտորել են 90000 հայերի:

Մարդինի գավառ, Мардини гавар, Mardini gavar, Մամպուտ, Մարդին, Մարտին, Մարտինի գավառ., Մերդին, Մերտին-Գավառ (սանջակ) Արմ Հայաստանում, Դիարբեքիրի նահ-ում, նրա հր կողմում: Մ—ի տարածքը հնում մտնում էր Վերին (Հայոց) Միջագետքի մեջ: Նրա հս սահմաններն անցնում էին Մասիուս կամ Մարդինի լ-ների հս փեշերով, իսկ հր–ում փռված էր անապատային դաշտավայր: Կենտրոնն Էր համանուն ք-ը: Օսմանյան տիրապետության շրջ-ից կոչվել է նաև Մերդին : 19–րդ դ վերջին գավ–ի կազմի մեջ էին մտնում 6 գվռկ՝ Մարդին, Մծբին (Նիսիբին), Ջեղիրե, Միդիադ, Ավնիե, Մարզին, և 18 գ-ախումբ, 1890 թ ուներ 28606 հայ բնակիչ: 1915 թ բռնագաղթից հետո գավ–ի հայ բնակչությունը մասամբ տեղահան եղավ ու կոտորվեց, մնացածները արաբախոս դարձան: