Mkhitar Gosh

Mkhitar Gosh (Arm: Մխիթար Գոշ) was an Armenian cleric, and the Father of Armenian Law.

Tomb of Mkhitar Gosh

Alternate Transliterations: Kosh, Mekhitar

Fables

1 Մի անգամ աստղերը հավաքվեցին իմի, և նրանցից ամենածերերն ասացին.

Մենք բազում ենք ու շատ: Ուրեմն ինչու չենք կարողանում լուսավորել ցերեկն ու գիշերը արեգակի ու լուսնի նման:

— Որովհետև միաբանությամբ չենք վարվում, — պատասխանեց մեկը:

Եվ որոշեցին նախ հալածել ու փախցնել արեգակին. բայց երբ լուսինը ծագեց, հաղթվելով նրանից՝ աստղերն ասացին.

— Եթե մենք լուսնի լույսից այսպես աղոտացանք, ապա ի՞նչ կլինենք, երբ արևը ծագի:

Զղջացին աստղերը և խոստովանեցին իրենց պարտությունը:

2 Մ ի անմիտ մարդ հունապի ծառը դժնիկ կարծելով՝ հարված տվեց նրան:

Ծառը զայրացավ և ասաց.

—Ո՛վ անագորույն, ծառը իր պտղից պետք է ճանաչել և ոչ թե տեսքից:

3 Նռնենին և թզենին միմյանց հետ սեր անել կամեցան և քաղցրութւամբ համեմատվեցին. բայց նռան թթվությունից խորշեց թզենին, և լուծվեց նրանց դաշինքը:

4 Ծովի գորտերը խորհուրդ անելով՝ ասացին.

— Ինչու ենք դեղնած ու փորներս ուռած խեղդվում ջրի մեջ, դուրս գանք ցամաք ու կյանք վարենք, ինչպես ուրիշները:

Մի ծեր գորտ ասաց.

— Հայրս պատվիրել է ինձ, որ ծովի ապաստանը չթողնեմ, որովհետև բնությամբ վախկոտ ենք. գուցե դուրս գանք ու վախենալով ետ դառնանք և մեր վախկոտությունն ուրիշներին հայտնի դարձնենք:

Բայց գորտերը չլսեցին ծերունուն ու դուրս եկան, սա¬կայն ոտնաձայն լսելով՝ փախան իսկույն ու ծովը սուզվեցին դարձյալ:

5 Առյուծի ոտքը կոտրվեց, նա սկսեց տրտնջալ բոլոր կենդանիների վրա և ասաց.

— Դուք իմ հարկատուներն եք, որովհետև գազանների իշխանն եմ ես, ինչո՞ւ ինձ համար զոհաբերություններ չեք անում, որ առողջանամ:

- Այն պատճառով, - պատասխանեցին կենդանիները, - որ մենք քեզանից պաշտպանություն չտեսանք ոչ արջի ձեռքից, ոչ գայլի և ոչ Էլ այլ գազանների ձեռքից և մինչև անգամ դու ինքդ չխնայեցիր մեզ: Մենք աստծուն պետք Է զոհաբերություն անենք, որ այդպիսի փորձանքի բերեց քեզ:

6 Իմաստուններից մեկը հարցում արավ ծառերին և ասաց.

- Ի՞նչն է պատճառը, որ դուք ինչքան բարձրանում եք, այնքան էլ խորը արմատներ եք գցում:

Եվ ծառերը այսպես պատասխանեցին.

— Ինքդ իմաստուն լինելով, ինչպե՞ս է որ չգիտես, որ մենք չենք կարող այսքան ճյուղեր կրելով մեզ վրա, դիմանալ հողմերի բռնությանը, եթե խորը արմատներ չգցենք: Տեսնում ես մեր եղբայր հաճարի և փիճի ծառերը, որոնք թեպետ և բազմաճյուղ չեն, բայց դարձյալ քամիներին ընդդիմադրել չեն կարող, որովհետև խորը արմատներ չունեն:

7 Զատկի տոնին հավատացյալները հաղորդվելու եկան: Մի հովվի էլ համոզեցին, որ նա ևս հաղորդվի, բայց հովիվը երբ հաղորդությունը տեսավ, փախավ, ասելով.

«Ոչ ճաշ է, որ ուտեմ, և ոչ ընթրիք»:

Ու չհավանելով՝ թողեց ու գնաց:

8 Ձկներին մեղադրում էր իրենց թագավորը, ասելով, թե ինչու եք ուտում ձեզանից մանր կենդանիներին: Եվ ձկները համարձակվելով ասացին. «Քեզանից ենք սովորում, որովհետև շատերը գալիս են քեզ երկրպագելու, և դու, կուլ տալով նրանց, կերակուր ես դարձնում քեզ համար: Ուստի և մենք քեզանից սովորելով, հանդգնում ենք»:

9 Առյուծը, արջը և գայլը միասին ասացին մի անգամ.

— Մենք ինչո՞ւ ենք հում ուտում մեր որսը: Մարդկանցից մեկին բռնենք, որ իրենց օրենքի համաձայն, կերակուր պատրաստի մեզ համար մեր որսից:

Եվ բռնեցին մեկին ու կարգեցին խոհարար:

Մարդը նեղվելով նրանց ձեռքի տակ մնալուց՝ հնար մտածեց նրանցից ազատվելու: Ճեղքեց մի մեծ գերան և նրա ամեն կողմում սեպեր դնելով, ասաց առյուծին և մյուսներին.

— Օգնեցեք ինձ ճեղքելու այս փայտը: Դրեք ձեր ձեռքերը ճեղքվածքի մեջ և ձգեցեք:

Երբ նրանք դրին ձեռքերը, մարդը դուրս քաշեց սեպերը: Գազանները մնացին կաշկանդված: Այդ ժամանակ մարդը կացինն առավ և ասաց.

— Նախ առյուծից սկսենք: Ասաց և ջարդեց բոլորին:

10 Մի անգամ վար անելիս եզը փախավ լծի տակից, բայց մշակը բռնելով նրան՝ կալը բերեց: Այստեղից էլ եզը փախավ: Մշակը բերեց և այս անգամ սայլին լծեց: Սայլից էլ փախավ: Մշակն ամեն անգամ բերեց շատ բանի լծեց: Վերջապես երբ եզը տեսավ, որ փախուստ տալն անհնար է, հնազանդվեց և թողեց իր փախչելու սովորությունը:

11 Արջի փորը ցավեց, դեղ հարցրեց աղվեսից, և սա ասաց.

—Մի բարեպաշտ մարդ դրա դեղն ունի, կերթաս նրա մոտ և նա մեղր կտա, որը շատ օգուտ է քեզ:

Արջը ճամփա ընկավ և երբ մոտեցավ գյուղին, շները հալածելով փախցրին նրան, և նա սկսեց մեղադրել աղվեսին:

Աղվեսն ասաց.

—Այն մարդը, որ քեզ ոչ շներից ազատեց և ոչ էլ դեղ տվեց, տգետ է և օրենքից անտեղյակ: Արի քեզ տանեմ մի կրոնավորի մոտ, որը հմուտ է աստվածաբանության մեջ և բանիմաց է:

Երբ կրոնավորը տեսավ արջին ու աղվեսին, սկսեց նախատել նրանց և մերժել: Աղվեսը արջին ցույց տվեց մեղվանոցի մուտքը, ուր մտավ արջն անմիջապես, կերավ մի փեթակ և մեկն էլ վերցնելով ճամփա ընկավ: Կրոնավորն սկսեց անիծել աղվեսին, որպես վնասի պատճառի:

Աղվեսն ասաց.

— Ես մեղավոր չեմ, որ արջը տմարդություն արավ: Մեղքը քոնն է, որ դեղի համար չտվիր մեղրը, այլ՝ փորի:

12 Հոտն ընթանալիս շարժվում էին ոչխարների դմակները:

Այծերը նախանձից դրդված սկսեցին բամբասել նրանց և ասացին.

— Ի՞նչու մեզ նման պարկեշտութքամբ չեք քայլում:

13 Առյուծը բորենուն բռնեց գողության մեջ, և բորենին ասաց.

— Ես մեռածներին եմ ուտում,որովհետև կենդանիներին հաղթել չեմ կարողանում,իսկ դու ողջ-ողջ ես հոշոտում, որովհետև հզոր ես ու հաղթող:

14 Փիղն իր որդուն տվեց Պլատոնի մոտ, որ իմաստություն սովորի: Պլատոնը նախ սկսեց սովորեցնել նրան լսարանում չոքելը, բայց նա չէր կարողանում, ապա ասաց նրան, գ լուխդ խոնարհիր, այդ էլ չկարողացավ:

Պլատոնն այն ժամ նրան հորը վերադարձրեց և ասաց.

— Որդիդ արժանի է թագավորի պալատում լինելու՝ միշտ ոտքի վրա կանգնած, և ոչ իմ լսարանում, որովհետև ոչ նստել կարող է, ոչ գլուխ խոնարհել:

15 Ուղտին խփեց իր խնամողը: Ուղտը բարկանալով ասաց.

— Մի ծեծիր ինձ, երբ տրտում եմ ես, ապա թե ոչ կմեռնես իմ ձեռքով:

— Իսկ ի՞նչն է քո տրտմության նշանը, որ իմանամ և չծեծեմ քեզ:

— Երբ կտեսնես, — ասաց ուղտը, — որ իմ ստորին շուրթը կախ է ընկած, և ոտքս քայլելիս ձայն չի հանում, իմացիր, որ տրտում եմ ես:

— Ես ինչպես իմանամ, — ասաց ուղտապանը, — երբ շարունակ այդպես է՝ ստորին շրթունքդ կախված և քայլելիս էլ ոտքիդ ձայնը չի լսվում:

16 Գալիանոսը մի անգամ բանախոսություն արավ մարմնական առողջության վրա, ասելով, որ եթե մարդ զգույշ լինի ուտելու և խմելու մեջ, բժիշկներին դիմելու կարիք չի ունենա:Մի մարդ լսելով նրա բանախոսությունը, ոչ ուտում էր և ոչ խմում, որից չարաչար հիվանդացավ և հանդիմանում էր Գալիանոսին, որը լսելով ասաց.

— Մի՞թե չգիտես դու, ով անմիտ, որ մենք մեր բնության արարիչը չենք, այլ օգնականը, և դու ինչու չհասկացար ու այնպես չվարվեցիր:

17 Գայլն սպասում էր, որ, այծյամը ննջի, որպեսզի բռնի նրան և ուտի: Բայց այծյամն իմանալով նրա միտքը, չէր ննջում շատ օրեր, մինչև որ գայլը թմրելով՝ նիրհեց:

Այն ժամանակ եկավ առյուծը և կերավ գայլին:

18 Կատուն թախանձում էր ոզնուն.

— Որդուդ տուր ինձ հոգեզավակ, և դառնանք բարեկամ:

Եվ երբ բազում թախանձանքից հետո ստացավ ուզածը, ասաց.

— Որովհետև դժվարահամբույր է որդիդ, ուստի մերկացրու նրան փշերից, որպեսզի հեշտ լինի գրկել նրան ու գգվել:

Ոզնին խաբվեց և, մերկացնելով որդուն փշերից, տվեց կատվին, որը կերավ իսկույն, իսկ ոզնին հեռացավ կսկծալից լաց ու կոծով:

19 Որսի ժամանակ բազեի ճանկերից ազատվեց հավբալի ձագը, և բազեն ասաց.

«Թող դա զոհ լինի աստծուն»:

Հավբալի ձագը ծաղրելով նրան՝ ասաց.

«Ինչ որ ձեռքովդ ես տալիս, այն է զոհ»:

20 Ծիտը տեսավ ջայլամին, որը մեծ-մեծ ձու էր ածում, և ուզեց պատճառն իմանալ:

Ջայլամը պատասխանեց: «Կրակ եմ կուլ տալիս, այդ է պատճառը, որ մեծ-մեծ ձվեր եմ ածում ես»:

Ծիտը հավատալով, կրակ կուլ տվեց և մեռավ, չմտածելով, որ մեծ-մեծ ձվեր ածելու պատճառը ջայլամի մեծությունն էր:

21 Զատկի տոնին բոլոր թռչունները գնացին քահանայի մոտ և,խոստովանվելով, հաղորդվում էին: Նրանց հետ գնացին նաև սակռը և հողամաղը:

— Տեր հայր, — ասացին նրանք, — մենք խիղճ ասած բանը չունենք, մենք մկներ ու գորտեր որսացինք ու կերանք:

Քահանան մերժեց հաղորդություն տալ սակռին և հողամաղին, պիղծ կոչելով նրանց:

Նրանք գնացին, սուրբ ձագեր որսացին և բերին տվին քահանային, որն ասաց.

— Դուք առաջին անգամ չիմացաք խոստովանվել, որովհետև մկներն ու գորտերը ծերացած ու փետրաթափ թռչուններ են:

Այս ասելով՝ քահանան արդարացրեց նրանց և հա ղորդեց:

22 Անծեղը անտառում սովորաբար միշտ աղաղակում է, մանավանդ կենդանիներ տեսնելիս: Երբ ձագը կամեցավ դրա պատճառն իմանալ, մայր անծեղը պատասխանեց. «Որպեսզի թշնամիներս ինձ միշտ արթուն տեսնեն և չմտածեն վրաս հարձակվել՝ որսալու նպատակով»:

23 Ճայեկը սագին աղաչում էր և ասում.

— Ես սևադեմ լինելով արհամարհված եմ բոլորից, իսկ դու սպիտակ ես ու պայծառ, խնդրում եմ ինձ սովորեցնես, որ քեզ պես սպիտակեմ:

— Շատ լավ, — ասաց սագը, — միայն թե ինձ պես միշտ լվացվիր ջրով:

Ճայեկը լսեց սագի խորհուրդը, բայց լվացվելիս ընկնում էր նրա սև փետուրը և դարձյալ նույն գույնով գալիս էր մեկ ուրիշը:

Ճայեկը կրկին գնաց սագի մոտ ու աղաչեց, և սագն ասաց նրան.

— Լվացվելու հետ միասին իմ լեզուն էլ պետք է սովորես, որ կարողանաս ինձ նման լինել:

Ճայեկն հանձն չառավ մոռանալ իր լեզուն և մնաց նույն սևադեմը:

24 Ճնճղուկները երամով գնացին արագիլի մոտ և աղաչելով ասացին նրան.

— Թույլ տուր մեզ ձագեր հանելու քո բույնի մեջ և պաշտպանիր մեր ձագերն օձերից:

—Ինձ ի՞նչ կանեք, — ասաց արագիլը, — որ կատարեմ ձեր կամքը:

— Կաղոթենք, — պատասխանեցին ճնճղուկները, — որ ձեր ձագերը միշտ առողջ մնան և զերծ՝ վնասակար օդից ու եղանակից:

Եվ արագիլը տեղ տվեց նրանց:

Երբ ճնճղուկները ձագ հանեցին, օձը սողաց դեպի բունը նրանց ձագերն ուտելու: Արագիլն սպանեց այդ օձին և ման Էր գալիս ամենուրեք, որ ոչնչացնի բոլոր օձերին՝ ճնճղուկների ձագերին փրկելու համար:

Առակս ուսուցանում Է կարեկից լինել տկարներին ու թույլերին և ցանկանալ, որ ազատություն վայելեն նրանք:

25 Սիրամարգը իր գեղեցկությունն ամենքին ցուցադրելով՝ գովեստ էր ստանում, և նա մտածեց թագավոր դառնալ: Իմաստուններից ոմանք խրատեցին՝ չխաբվել, ասելով, թե ազգով պետք Է թագավոր լինել: Բայց սիրամարգը չէր ուզում լսել նրանց և ցանկանում էր անպատճառ հասնել իր նպատակին: Թռչունների թագավորը լսելով այդ մասին, եկավ և կոտորեց նրա ձագերին և ազգատոհմը: Շատերն էլ թևերն ու փետուրները դուրս քաշելով՝ մերկացրին նրան: Այսպիսով, սիրամարգը ոչ միայն թագավոր չդարձավ, այլև զրկվեց իր գեղեցկությունից:

Այսպես ահա, նրանք, ովքեր հրապուրվելով ցանկանում են հասնել անկարելիին, ոչ միայն ձեռք չեն բերում այն, այլև կորցնում են իրենց ունեցածը:

26 Արջը փորում էր մրջյունի բույնը և լեզվով հավաքելով նրանց՝ ուտում:

Մրջյունը հնար էր մտածում սպանելու արջին:

Գնում է նա պիծակի, գոռեխի, շնաճանճի, բրետի և այլ սրանց նմանների մոտ և աղաչում օգնել ազգասիրաբար: Նրանք, ցավակցելով իրենց ազգակից մրջյունին, խփում են արջի աչքին և ականջներին, որը գլուխը զարկում է քարին և վերք է ստանում: Վերքը նեխում է, որից և առաջանում են որդեր: Արջը ցավի սաստկությունից գոչում է բերանաբաց: Որդերը նրա որովայնը մտնելով՝ խոցոտում են աղիքները, որից արջը տանջահար և ցավից ստիպված դիմում է դեպի ջրի հոսանքը և չափից ավելի խորը մտնելով՝ խեղդվում է:

27 Չղջիկները լույսին նայել չեն կարող, մտնում են քարերի ճեղքը և կամ պատերի խորշերը, և, որովհետև գարշահոտ են ու վատատես, ցերեկը գունդ ու կծիկ են լինում և գիշերը հարձակվում:

Այդպես են բանսարկուներն ու ավազակները, որոնք արդարության լույսից փախչելով՝ սիրում են խավարը:

28 Պղնձագործն ու երկաթագործը միմյանց խնամի դառնալու ժամանակ վիճեցին, յուրաքանչյուրն իր արհեստն էր գովաբանում մեծաբարբառ, և նրանց մեջ հակառակություն ընկավ, գնացին ծերերի ատյանը: Ծերունիներն ասացին, թե հասարակաց օգտակարը պատվական է:

29 Ոսկին թագավորելիս պահանջում էր, որ բոլոր նյութերը երկրպագեն իրեն: Նա թագավոր էր կոչում իրեն, որովհետև թագավորի պատկեր էր եղել, և դրանով ամբարտավանում էր արծաթագործների և ուրիշների վրա ևս: Բոլորը եկան երկրպագելու, բայց ցորենը չեկավ, ասելով. «Թող առաջ ինքը ոսկին գա ինձ երկրպագելու»:

30 Սոսի ծառի մոտ երկրագործները ջրում Էին բամբակի արտը: Նրանք պատվիրում Էին միմյանց զգուշանալ բամբակենու ծառերը կոխ տալուց: Սոսին բարկացավ, որ ծառ են կոչում բամբակենուն և ասաց.

— Ինչպե՞ս կարող Է դա ծառ կոչվել և համանուն լինել ինձ, որ հաստ եմ այսքան ռւ բարձր և շատ տեղ եմ բռնում:

Եվ բամբակենին անվախ՝ արձակ ու համարձակ պատասխանեց.

— Դու բարձր ես, արդարև, ու հաստ, սակայն անօգուտ, ո՛չ շինության համար ես պիտանի և ո՛չ պտղաբերությամբ՝ գովելի, այրելու համար Էլ անպետք ես: Այլ միայն թանձր ստվեր ունես, որի համար ավելի շատ պարսավում են քեզ, քան թե գովում: Իսկ ես թեև փոքր եմ ու տկար, բայց բազմաշահ եմ և՛ օգտակար բոլոր մարդկանց համար և՛ պահպանելու, և՛ քաղելու, և գործելու ժամանակ, և վերջում Էլ դառնում եմ հագուստ, ինչպես ոչխարների բուրդը, կտավատի վուշը և՛ շերամի մետաքսը: Մինչդեռ դու դրանցից ոչ մեկը չունես, բացի միայն խոզակից: Եվ այս հանդիմանությունից հետո սոսին լռեց:

31 Էշը գնաց սար կրոնավոր լինելու, բայց վախենալով տեղի դառնությունից ու դժվարություններից, մանավանդ որ խրատում էին, թե ծույլ չպետք է լինի, փախավ այնտեղից ասելով.

— Խառան, Խառան...

Այսինքն թե տաք է Խառանը, որտեղից եկել էր նա կրոնավոր լինելու:

32 Ավազակը մի քահանայի բռնելով՝ կամենում էր սպանել նրան: Քահանան ուժ առավ, հաղթահարեց ավազակին և, ինչպես պետք է, սկսեց տանջել նրան:

Ավազակն աղաչում էր և ասում.

— Չէ՞ որ քահանա ես դու և միշտ ասում ես «խաղաղություն ամենեցուն» ու սրա նման շատ բաներ, ուրեմն ինչո՞ւ ես տանջում ու չարչարում ինձ:

— Ո՛վ դու չարագործ,— պատասխանեց քահանան,– ես հենց խաղաղություն պահպանելու համար եմ տանջում քեզ, որովհետև դու չես սիրում խաղաղությունը:

33 Երկրում կար շատ բարձր և անմատչելի մի լեռ: Մարդիկ կամեցան բնակություն հաստատել նրա վրա, որովհետև լի էր նա ամենայն բարիքով: Սակայն շատ էր դժվարին նրա վրա բարձրանալը, թեպետև ուներ բազում ճանապարհներ: Սրանք, ովքեր նրա վրա բարձրանալու ժամանակ կանգ առան հանգստանալու, սայթաքեցին և ցած գլորվելով հասան մինչև հատակը, իսկ ովքեր չուզեցին դադար առնել, այլ գավազանի օգնությամբ աշխատեցին շարունակել վերելքը, բարձրացան լեռան վրա և հանգիստ կյանք վայելեցին: Այսպես թուլակազմ անարիները մնում են կես ճանապարհին ու կորչում, իսկ հաստատակամները, համբերությունն իրենց նեցուկ ունենալով վեր են բարձրանում ու հասնում նպատակին: