Diyarbekir Province
The province of Diyarbekir in Western Armenia had (among others) the following important Armenian towns, villages and cities with Armenian populations:
- Diyarbekir (Դիարբեքիր)
- Mardin (Մարդին)
- Siirt (Սիիրթ)
- Chapakchur (Ճապաղջուր)
- Palu (Բալու)
Needs translation to English[edit | edit source]
Դիարբեքիր Նահանգ, Диарбекир наhaнг, Diyarbekir Province), Ամեդ, Ամեդա, Ամեդի, Ամեդու, Ամիդ, Ամիդա, Ամիդացվոց նահանգ («քաղաք»), Ամիդի, Ամիդիա, Ամիդու, Ամիթ, Դիարպեքիր, Տիարբնքիր, Տիարպեքիր, Տիգրանակերտ — Նահանգ, գավառ, գավառակ (կազա), կուսակալություն (փաշայություն) Արմ Հայաստանում: Փռված էր Արմ Տիգրիսի վերին հոսանքի ավազանում և շրջակա տարածքներում: Կազմված էր պատմական մեծ Հայքի Չորրորդ Հայքից և Աղձնիքի արմ գավ-ներից: 17—18-րդ դդ այն հետագա շրջ-ի համանուն նահ–ի տարածքից բացի իր մեջ էր ընդգրկում նաև Խարբերդի նահ-ը (տ) և Բիթլիսի նահ-ի, որոշ մասը: 17-րդ դ մասնատված էր 20 գավ-ի՝ Ամիդ, Խարբերդ, Արզնի, Չմշկածագ, Սղերդ, Նփրկերտ ևն: Հիմնականում համապատասխանում է հնագույն Բիտ-Զամանի երկրին (տ): Դ-ի տարածքում սովորական վարչատարածքային միավորներից բացի գոյություն ունեին նաև քրդական հյուքյումեթություններ: Հետագայում, քրդական ինքնավարությունները վերացնելուց հետո (19-րդ դ երկրորդ կես), Դ նահ–ի տարածքից կազմվեցին նաև Հեքյարի, Խարբերդի ու Բիթլիսի նահները: Կենտրոնը՝ Դիարբեքիր ք: 20-րդ դ սկզբներին Դ նահ–ը ուներ 37500 քառ կմ տարածք
Բնակչությունը նոր ժամանակներում բազմազգ էր: 1882 թ տվյալներով նահ–ի հայ բնակչությունը հասնում էր 150 հազ մարդու: 1914 թ վերջերին նրա ամբողջ բնակչության թիվը հասնում էր 296000 մարդու, որից հայ՝ 105 հազար (1895 թ ջարդերի ժամանակ սպանվեցին հազարավոր հա յեր և շատերն էլ արտագաղթեցին), քուրդ 55000, հույն ու ասորի՝ 60000, այլք՝ 31000: 1915 թ մեծ եղեռնի ժամանակ թուրքական կառավարությունը Դ նահ-ից տեղահանեց և բնաջնջեց շուրջ 100 հազար հայ: 1975-ին Դ նահ–ում ապրում էր մոտ 4000 թրքախոս հայ բնակիչ: Մինչև ընդհուպ 19-րդ դ Դ նահ–ի բնակչությունը զանգվածորեն զբաղվում էր քոչվորական և կիսաքոչվորական անասնապահությամբ, իսկ դրանից հետո սկսեցին կարևոր դեր խաղալ նաև գյուղատնտեսության մյուս ճյուղերը՝ դաշտավարություն, այգեգործություն, տեխնիկական կուլտուրաների մշակություն ևն: Մշակում էին ցորեն, բամբակ, ծխախոտ, խաղող, մրգատու ծառեր: Հայտնի էր հատկապես սեխով: Նահ–ը ունի աղահանքեր, նավթի պաշարներ, գունավոր մետաղների հայտնի հանքավայրեր: 19-րդ դ երկրորդ կեսից աստիճանաբար արմատավորվում է արդյունաբերությունը. գլխավորապես տեքստիլը, որի ձեռնարկությունները տնայնագործականից քիչ են տարբերվում: Նահ–ում բավական զարգացած են գորգագործությունը, կավագործությունը, պղնձագործությունը: Առևտուր է կատարում հիմնականում գյուղատնտեսական արտադրանքներով` բամբակ, ծխախոտ, ցորեն, սեխ, մրգեր, անասուններ ևն: