Ardahan

Ardahan (Armenian: Արդահան (also known as Արտահան, Արտահանք, Արտան(ի); Russian: Ардаhан; Georgian: არტაანი; Kurdish: Erdêxan; Turkish: Ardahan) is the capital of the province of the same name located in northeastern Turkey (historic Western Armenia). Internationally, Ardahan is bounded by Armenia and Georgia to the east.

Carved out of the Kars province in 1994, the province of Ardahan occupies an area of 5,576 km². It is perhaps Turkey's most sparsely populated province with a population of only 121,616 (2005 estimate) consisting of a mix of Georgians, Kurds, Circassians, Turks, and Muslim Hamsheni Armenians. The Christian Armenian population was eliminated by Turkey during and in the aftermath of WWI.

It is located in the Arghanamateni Kavar (Արղանամադենի գավ) of Diarbekir Nahank (Դիարբեքիրի նաh), SW of Pachuits (Բաչռւից), Տիգրի սի ձախակողմեան վտակներից մեկի ափին:

The Region

Also the name of a province in Greater Haik's (Մեծ Հայքի) Gugark world. By the Kur Rivers upper flowing pool, in a region with a city of the same name. After the fall of the Arshakuni Dynasty in 428, it changed hands back and forth between Armenia and Georgia. According to Georgian sources, Ardahan's borders were Erushet(Էրուշեթ) from the South, Shavshet (Շավշեթ) from the West, Chukhureti (Չուխուրեթի) and Javakhk (Ջավախք) from the East. It includes the Gtchole (historical Kogh) valley where the tributaries of Kura are located. The latter, flowing through this valley, passess throughout the region up to Akhalkalak. According to Turkish sources from the 14-16cc, Ardahan has been an official part (բաժանմամբ) of a subregion (գավ-ներից մեկը) the Turkish state of Chlt'ri (Չլդըրի).

Afterwards (Այնուհետև), until 1829, it was part of Akhaltskha's (Ախալցխայի) pasha-domain (փաշայության), divided into two parts: Big and Small Ardahan (Մեծ և Փոքր Արդահան). In 1878—1918 the region came under Russian rule (կայսրութեան մեջ), forming the Ardahan okruz (Արդահանի օկրուգ) of Kars Marz (Կարսի մարզ). Վերչինիս տարածռւթյունը նախկին գ-ի համեմատությամր ավելի ընդարձակ էր: On March 3, 1918, according to the Bbesti (Բբեստի) treaty Ardahan became a part of Turkey. To the territory of Ardahanի Khozapin (Խոզապինի) and Jlgh'ri (Զլղըրի) Lakes են գանվում.

Թեև Ա-ի տարածքը (5700 կմ²) հակասական հիմնականում հարթավայրային է, բայց բարձրաղիր է (2000 — 2500 մ), իսկ լ-երի զգալի մասը լերկ է, քշերն են անտաոածածկ: Ձմռան երկարության և խիստկլիմայի պատճառով խոտային րռւսականությռւնը ևս նվազ է: Կուրի ճահճային ափերը անասունների փարթամ արոտավւայրեր ե՜ն: Ա–ի բնակչության մասին կան հակասական տեղեկռւթյռւններ: 1828թ ռուս-թուրքական պատերազմից առաջ շեն գավ էր և ուներ ավելի քան 178144 բնա կիչ, որից 11828 հայեր: Պատերազմի ժա մ անակ Ա-ի շատ գ-եր ամ՝ա յա ցան: Հետտագայում այն վերաշինվեց և 19-րդ դ վերջերին բավականին բարգավաճել էր: 1897 թ ուներ մոտ 66000 բնակիչ, որից մոտ 13000-ը քրիստոնյաներ: 1912–ին ռուսական վիճակագրական տվյալներտվ Ա ուներ 88887 բնակիչ, որից 2488-ը հայեր: Բնակչության հիմնական զբաղմուն քը անասնապահությռլնն էր: 1914—15 թթ կոտորածների հեաևանքռվ գավ-ի բնակչությռւնը խիստ նվազեց, գ-ական հայ բնակչությռւնը իսպառ վերացավ:

The City

Ardahan (Արդահան, Ардаhан) City, also known as Artahan (Արտահան), Artan (Արտան), Artan(i) (Արտան(ի)), Artatakan Hur (Արտատաքան Հուր), Kajatun (Քաջատուն), Kashats Berd (Քաշաց բերդ), Kajats Tsikhe (Քաջաց ցիխե), Kajats Kaghak (Քաջաց քաղաք), Kajtakalaki (Քաջթաքալաքի)— is a city in Greater Hayk's (Մեծ Հայքի) Gugark (Գուգարք) region (աշխ–ի) in the gavar (գավ-ռում) of Ardahan, later in the Kars Marz's (մարզ) Ardahan Okruz (օկրուգ), in the upper basin (վերին հոսանքի շրջ-ում) of the Kur (Կուր) River մի լայնատարած դաշտի արլ ծաչրամասում, բարձրաբերձ լ-ների ստորոտում, at about 1800m ք արձ վրա: It has a cold mountainous climate, rgw winter lasts 7-8 months. The southern part has a reservoir, there are կաղնու forests in the area. The city was the capital of a province (օկրուգի) of the same name. It is also remembered as a fortress, գ, ավանյ բք և գք: The Kur (Կուր) river separates the old and new parts of the city. The old city was found on the right bank of the river. The fire of 1892 destroyed the notable buildings in the city, of which later the left bank of the Kur River was built the new city. The cities notable buildings were the Post/Telegraph Office, the market, secondary and ծխական schools, the Turkish barracks, and the hospital. That was reinforced/strengthened to about 8 meters high and 2 meters thick with one tower and four քաառակ ուսի բուրգեր ունեցող պարիսպներով: On the left bank of the Kur River, on the city's NE edge hill was found Ardahan's fortress, close to 10m high, որձաքարե fortress walls (պարիսպներով), and pyramids (իսկ բուրգերը), the eastern and western doors arches were made of finished (սրբատաշ) stone and brick. It was approximately square in plan about 450m long and a little less wide, on the side facing the plain it had repeating pyramids (բուրգեր): It existed long before the Bagratuni Dynasty. According to ոմանց այսեղով Argishti I (Արգիշտի I) leadership Urartian forces passed as far as the western bank of the Akhurian River (Ախռւրյան).

According to Georgian historian Chvanshir (Ջվանշիրը) Ardahan նվաճող Arshakuni (Արշակունի) Երվանդի համար ասում է, թե «բնակեցրեց նրանռւմ դիվախոս մարդկանց և անվանեց այն «Քաշատուն»: Ըստ այսմ՝ կոչվեչ է նաև Քաջաց քաղաք, վրացիների կողմից՝ Քաջթաքայաքի, ինչպես նաև Քաջաց ցիխե, այսինքն՝ Քաջաց բերդ: Վրաց աշխարհագրի հաղռրղաձ ավելի հին ավան ղռւթյամբ Ա կոչվել է նաև Հուր (Հուրի): 9-րղ Դ մտել է Արտանուջի Բագրատունյաց իշխանության մեջ: 9—11-րդ դդ առևտրական հանգույց էր՝ արաբական խալիֆայռւթյան երկրներրի և Մերձսևծով յան երկրամասերր միջև: 11-րդ Ա–ի բերդը գրավվել է վրացիների կողմից: 1236 թ այն գրավել են թաթար-մոնղոլները, իսկ 1266–ին՝ անցել է Սամցխե-Սաաթարագո վրացական իշխանության տակ: 14-րդ դ Սուլեյման I ժամանակ Ա վրացիներից անցել Է թուրքերի ձեռքը Ա 1555 թ մտել է Չլդըրի (Ախալցխայի) փաշայության Արդահանի գավ-ի մեջ: 1828 թ օգոստոսի 22-ին ռուսական զորքերը Ա-ի բերդը ազատագրեցին թուրքերից՝ կոիվների ժամանակ կիսավեր դարձնելով այն: Աղբյուրները Ա–ի բնակչռւթյան մասին հակասական տեղեկություններ են հաղորդռւմ: Ըստ Էփրիկյանի Ա 1828 թ ռուս-թուրքական պատերազմից աոաջ ուներ մոտ 400 տ՝ մեծ մասը հայեր: Ըստ այլոց՝ 1877-ին ուներ 500 տ, որից 130 տ հայեր:

From other sources we know that at the beginning of the 19th century the city's inhabitants was about 10,000, of which 8,000 were Armenian, and and by mid-19th century կեսերին՝ 8000 (of which 6000 were Armenian). The first Russian census ւոըվյալներով (1897 բ) Ardahan had 4,142 residents, of whom 1,315 were Armenian, and in 1914 4,113 residents, of which 2,063 were Armenian. Ardahan's residents occupations were fieldwork (դաշտավարությամբ), gardening (այգեգործությամբ) raising sheep, woodworking, and other crafts and trade. At the start of the 20th century, aside from բազմաթիվ արհեստանոերից, there were 5 factories (գործարան ու ֆաբրիկա). The Armenians had two churches, S. Astvatsatsin (ս Աստվածածին) and S. Gevorg (ս Գևորգ), երկգասյան վարժարան և գիմնազիա, սի րողական թատրոն: Հնությունների շարքում մնում էին ք-ի պարիսպների ավերակները, կիսակործան բերդը, զորանռցներ: Ք–ի արլ կողմում Կարսի ճանապար հի վրա կանգնեցվել էր վերջին ռուս-թուրքական պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձան: 1920 թ Ա գրավվեց թուրքերի կողմից, հայ բնակչռւթյունը գաղթեց Արլ Հայաստան և Վրաստան: Այժմ այն գավառական փոքրիկ գք է: 1960 թ մարդահամարով ուներ 7227 բնա կիչ` թուրքեր և քրդեր: Ա-ում է ծնվել ՀՍՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ Բենիամին Լևոնի Աբրահամյանը:

The River

Ardahan River (Արդահանի Գետ, Ардаhани гет) - belongs to the Caspian Sea (Կասպից ծով). Այսպես է կոչվում Կուրը (տ) վերին հոսանքի շրջ-ում՝ այդ անունն առնելով Արդահան ք-ի և գավ-ի անունից:

The Plain

Արդահանի Դաշտ, Ардаhани dast, Ardahani dast, Արտահանի դաշտ — Դաշտ (սարահարթ) Հայկական լեռնաշ– խարհում, Գյոլեի (նախկինում՝ Կող) գոգավորռւթյունից հս, վերջինիս և Ախալցիխեի միշև: Հիշատակվռւմ է նաև. ռրպես սարահարթ կամ հարթավայր: Կազմում է Աբդահանի գռգավորության հատակը: Դաշտի հս-ում գտնվում են Էրուշեթի, արմ-ռւմ՝ Շավշեթի, արլ-ում՝ Ջուխուրեթի լ–ներն ու Ջավախքի լշ: Ունի մոտ 150 կմ2 տարածություն և 2000 մ միջին բարձր: Կազմված է հրաբխային ապարներից: Քարքարոտ գոգավորություեներում կան խոտածածկ մարգագետիններ: Ոռոգվում է Կուրի և նրա վտակների ջրռվ: Առատ ձյան հալքից ե գարնանային հեղեղներից ճահճանում է: Ամռանը ցամաքած ճահիճներն ու Կուրի ափերը դաոնում են փարթամ խոտհարքներ ու արոտավայրեր: