Ադանա
]
Ադանա (Адана, Adana), Ադան, Ադանահ, Ադանիա, Անտիոքիս առ Սարոսիվ, Ատան, Ատանա, Ատանա Կիրանոս, Րադնե, Մաքսիմիանոսյան Ադանա, Սարոսյան Անտիոքիս, Սեյհան — Քաղաք Դաշտային Կիլիկիայում, Աղանայի նահ–ի կենտրռնը, Սարոս գետի ստորին հոսանքի շրջ-ում, որտեղ գետը դառնում է նավարկելի: Բաձր ծ մ 20 մ է, կլիման՝ խոնավ, մերձարևա դարձային է Ե/կ է, խճուղիների, հանգույց , նավահանգիստ: 20-րդ դ սկզբներին ուներ մուո 45 հազ բնակիչ, 13 հազ հայեր, այժմ՝ մոտ 300 հագ բնակիչ՝ գերազանցապես թուր քեր: Ա - ում կան գյուղատնտեսական մեքենաների, բամբակազտիչ, փայտամշակման ձեռնարկությ ուններ, գորործվածք ների, օճառի, ծխախոտի ֆաբրիկաներ ալրաղաց: Ա ծառազարղ է, ընղհանռւր հատակագծման չի ենթարկված, ժամանակակից կ ա ռո ւյցները սակավ են: Անվան ծագման մասին ստեղծվել են մի շարք առասպելներ ու ավանդությ ուններ: Ըստ հունական մի առասպե լի Ա կառուցվել է երկնքի ու երկրի որդի Ադանայի կողմից և կռչվել նրա անունով, իսկ գետը եղբոր՝ Սարոսի անունով: Ոմանք Ա բխեցնում են Ադամի անունիցք ոմանք էլ գտնում են, որ Ա պուներեն փյունիկերեն) նշանակում է «ուռենի»՝ հաշվի առնելով Սարոսի ստորին հոսանքում ուռենու լայն աարածումը: Ա-ի մասին բազմաթիվ հիշատակություններ ունեն հույն, հայ, արաբ, թուրք մատենագիրներն ու հեղինակները, եվրոպական մի շարք ճանապարհորդներ :
Առաջին անգամ հիշատակվել է Քսենոֆոնի «Նահանջ բյուրաց»- ում, ապա հռոմեական աղբյուրներում՝ կապվաձ Հռոմի դեմ Միհրդատ Եվպատո րի մղած պաոերազմների հեւո: 4-րդ դ (մ.թ.ա.) անշքացել և վերածվել էր հասարակ բնակավայրի գ-ի: Նորրց բարգավաճում է Հուստինիանոս կայսեր ժամանակ (527 — 565), կառուցվում են մի շարք նոր շինություններ, վերակառուցվռւմ է Սարոսի բաղմաչք հայտնի կամուրջը (կառուցված 2-րդ դ), որը մի քանի վերակառուլցումներից հետո պահպանվել է մինչև մեր օրերը: Հովհ. Դարդելը կասկածանքռվ նույնացրել է Ադանա ք-ի հետ: Այժմ նրա վրայռվ անցնում Է երկաթգիծը: Բյռւզանդա-արաբական պաաերազմների ժամանակ ենթարկվել է սասպատակության և ավերածության: Սակայն շուտով այն բռնում է իր բարզավաճման ուղին. 10-րդ դ կեսերին հայտնի վաճաոաշահ ք էր, որն իր նշանակությունը պահպանեց նաև Կիլիկիայի հայկական թագավորության շրջում: 14-րդ դ երկրորդ կեսից փոխառփոխ ընկել էր թուրքական զանազան ցեղերի և եգիպտացիների իշխանռւթյան տակ, 1575 թ վերջնականապես գրավվեց օսմանյան թուրքերի կողմից: 19-րդ դ երկրորդ կեսում Ա ուներ մռտ 30 հազ բնակիչ: Հայկական տների թիվն այդ ժամանակ 2000-ից անցնում էր: 1970–ին ուներ 347,4 հազ բնակիչ: Ք–ում հիշատակվում են Մինաս (միջնաբերղում), Համբերդ կամ Անհամբեր, ս Աստվածածին, Մորոթու (հավանաբար ասորական), ս Ստեփանոս (նորոգված 1649 թ) եկեղեցիները, 19-րղ դ ք-ում տարածված զբաղմունքներն էին` մետաղագործություն, կաշեգործություն, կոշկակարություն, թանկարժեք մորթիներից մուշտակներ կարելը: Հին ժամանակներից ի վեր մի շարք ճանապարհներով հանգույց էր, գետային ճանապարհով կապված Միջերկրական ծովի, ցամաքային ճանապարհով՝ Իկոնիայի, Կեսարիայի Ասորիքի քների հետ: Հայկական մշա կույթի նշանավոր կենտրոններից էր: Այստեղ ընդօրինակվել են մի շարք ձեոագրեր: 19-րդ դ և 20-րդ դ սկզբին ք-ում հրատարակվել են «Ատանա», «Կիլիկիա» «Հայ ձայն», «Տավրոս» և այլ պարբերականներ: Եկեղեցիներին կից կային վար ժարաններ (թվով երեք), գոյություն ուներ ավելի բարձր տիպի երկու վարժա րան, մեկը Մուշեղյանն էր, մյուսը՝ Աղջըկանցը: Ա ք-ի համանուն նահ-ի հայ բնակչությունը երկու անգամ 1908 և 1915 թթ) ենթարկվել է ջարդերի: Միայն 1915 թ Մեծ եղեռնի ժամանակ Ա նահ-ում կառուցվեցին կամ տեղահանվեըին 37000 հայեր (ըստ Լեփսիուսի): 1920-ի օգոսաոսի 4-ին հայերը Կիլիկիան և նրա մեջ մանող Ադանան հայտարարեցին անկախ, ռրը սակայն շատ կարճատև եղավ: Ա-ից արտաքսված հայերի մի մասը Հաստաավել է Լիբանանում, նրանք Բեյրութի մոտ հիմնել են իրենց թաղամաս` Նոր Ադանան:
Ա-ում են ծնվել ՍՍՀՄ ժող արտիստ, երաժիշտ-խմբավար Թ. Տ. Ալթռւնյանը, գրող Վահան Դաքեսյանը, հայ մշակույթի այլ գործիչներ: «Մշակի» 1911 թ # 29-ում սխալ Ա-ի Հարգան անվանումը, վերջինս Հաճնի տարբերակն է (տ):
Ադանա, Адана, Adana, Բատնե - Գավառ (սանջակ) Թուրքիայում՝ Կիլիկիայում, Ադանայի նահ-ում: Տարածվում էր Ալեքսանդրետտի (Հայոց) ծոցի առափնյա գոտում, Ադանա ք-ի շրջակայքում: Ա-ն 19-րդ դ վերջերին ուներ 740 գ ու գյռւղակ՝ 174000 բնակիչներով, զբաղմունքը` հացահատիկների, բամբակի, ձիթենու, քնջութի մշակռւթյուն, շերամապահությունէ անասնապահություն: Արատա հանում էր գյուղատնտեսական մթերքներ, հումքեր, ներմուծում՝ արդյունաբերական ապրանքներ: Ա գավ-ը բաղկացած էր Ադանայի, Մերսինի, Տարսոնի և Գարահի – սարի գվռկներից: